فصل نامه اى علمى ـ پژوهشى در زمينه علوم فلسفى بهار 1396

هادى فنائى اشکوری / عضو هيئت علمى دانشگاه بين المللى امام خمينى قدس سره قزوين  این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چكيده

جستار حاضر به بررسى رويكردهاى عقلانى به ارتباط خداوند با عالم مى پردازد. ارتباط فاعلى ـ علّى، از شايع ترين و متداول ترين ارتباط هاى تصويرشده از سوى فيلسوفان است. همچنين رويكردهاى حداكثرى و حداقلى ارتباط خداوند با عالم نيز قابل سنجش است. در اين مقاله با بررسى واكاوانه برخى ديدگاه هاى دانشمندان عقل گراى يونان باستان و قرون وسطا، انديشه ماشين انگارى جهان و نيز ديدگاه فلاسفه اسلامى، اين تأكيد حداكثرى بر ارتباط فاعلى ـ علّى خداوند ترسيم شده است؛ سپس در گامى ديگر به سنجش و بررسى توانمندى و موفقيت تبيين هاى ارائه شده پرداخته، و در گام نهايى با گذر كردن از انحصارگرايى درباره ارتباط خداوند با عالم و نقادى آن، به تحليلى جامع و فراگير از ارتباط كه داراى مؤلفه هايى نظير كارآمدى است، دست يافته ايم. در اين الگو و تصوير، ارتباط صرفا فاعلى ـ علّى نيست؛ بلكه علاوه بر آن شامل ارتباط هاى ديگر نظير ارتباط تدبيرى، قيومى، رازقى، شاهدى و علمى نيز مى شود.

 كليدواژه ها: خداوند، ارتباط، عالم، فاعليت، عليت، حدوث، بقا.

اصل مقاله را در فصلنامه معرفت فلسفی 55 بخوانید.

به گزارش خبرگزاری فارس از شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری دکتر محمد فنایی اشکوری شامگاه جمعه مصادف با شب تولد اما رضا (ع) در برنامه طرح تقویت مبانی اعتقادی و شبهه‌زدایی دینی در مصلای امام خمینی شهرکرد با اشاره به تفاوت دیدگاه شیعه و سنی در بحث جانشینی پیامبر اکرم (ص)، اظهار کرد: برخی بر این گمانند که تفاوت شیعه و سنی صرفا بر سر یک موضوع تاریخی و اختلاف بر سر دو فرد در جانشینی پیامبر اکرم(ص) پیش آمده است، در صورتیکه این تفاوت و اختلاف قبل از اینکه مسئله ای تاریخی باشد ریشۀ اعتقادی دارد و ناشی از تفاوت دو دیدگاه در مفهوم جانشینی پیامبر است.
وی افزود ما اهل سنت را برادران مسلمان خود می دانیم و به وحدت امت اسلامی معتقد و بر آن مصر هستیم و دامن زدن به اختلافات را به زیان امت اسلامی و به سود دشمنان بویژه صهیونیسم جنایتکار می دانیم. اما این به معنای آن نیست که از مباحث عقیدتی و کوشش برای فهم دین و گفتگو و مباحثه دینی اجتناب کنیم. اتفاقا برای وحدت ناچاریم درست یکدیگر را بشناسیم و از سوء فهم ها پیشگیری کنیم. از این رو ضمن تأکید بر مشترکات مذاهب اسلامی، تامل در فهم درست تفاوت ها بسیار ضروری است.  مشترکات ما بسیار است. ما در اصول و فروع دین بیش از نود درصد اشتراک داریم و تفاوت ها بسیار کم است.  اما یک تفاوت بنیادی و ریشه ای بین تشیع و تسنن وجود دارد که بسیار مهم است و آن تفاوت در بحث جانشینی پیامبر است. به عبارت دیگر، تفاوت در مفهوم امامت و خلافت مهمترین تفاوت بین شیعه و سنی و ریشه تفاوت های دیگر است.  

آیت الله سید نورالدین حسینی اشکوری  

آیت الله سید نورالدین حسینی فرزند آیت الله سید علی حسینی اشکوری و برادر سید احمد یادشده در سال 1316 شمسی در نجف اشرف دیده به جهان گشود. وی پس از تحصیلات ابتدائی، دروس مقدماتی و سطح حوزه را نزد اساتیدی چون شیخ محمد علی مدرس افغانی، شیخ مجتبی لنکرانی و راستی کاشانی طی کرد. به دلیل تنگ¬دستی و برای امرار معاش مدتی در کنار تحصیل به کارهایی همچون صحافی کتاب، عبادوزی و کلاهدوزی اشتغال یافت. زمانی که مشغول خواندن کفایة الأصول نزد شیخ مجتبی لنکرانی بود، از طریق یک دوست لبنانی بنام سید فخرالدین با شهید سید محمد باقر صدر آشنا شد. در نخستین روز شرکت در درس کفایۀ شهید صدر، مجذوب نبوغ علمی و شخصیت معنوی شهید صدر شد بطوری که بگفته خودش همۀ اساتیدش را فراموش کرد. او که از نزدیکترین شاگردان شهید صدر و مورد اعتماد کاملش شده بود، کوشید فضلای حوزه را به درس شهید صدر دعوت کند. در حدود سال 1330 شمسی به همراه حضرات آیات سید کاظم حائری، سید محمود هاشمی و شهید سید محمدباقر حکیم و جمعی دیگر از فضلا، حلقۀ درس خارج فقه و اصول شهید صدر را تشکیل دادند. آقای اشکوری در سال 1338 شمسی به ایران آمد و مدت بیست ماه در حوزۀ علمیۀ قم در درس خارج امام خمینی شرکت کرد. در قسمتی از این مدت ایشان هم مباحثۀ آیت الله سید علی خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب بود. در این مباحثات او به هوش و زکاوت فوق العادۀ آقای خامنه‌اي پی برد. او که در طول تحصیلش در نجف و قم با فضلای توانمندی هم مباحثه بود، تصریح مي‌کرد که تنها هم مباحثه‌اي که برای او هیبت علمی داشت، آقای خامنه‌اي بود.

زبان مردم اشکور گویشی از گیلکی است که با گویش رایج در جلگه به ویژه منطقۀ رشت متفاوت است. بعضی‌ها این گویش را "گالشی" نام داده‌اند که عنوان نامناسبی است. خود مردم اشکور اساساً با چنین تعبیری آشنا نیستند و اگر به آن ها گفته شود زبان شما گالشی است تعجب مي‌کنند. این تعبیر نه جامع است، نه مانع و نه مناسب. گالش برگرفته از گاولش به معنای گاوبان و دامدار است و گفته مي‌شود که ریشه در زبان سانسکریت دارد.

                          بنام آن که هستی نام از او یافت                       

                                در چند مناسبت یادداشت هایی دربارۀ اولویت های خدمت رسانی به اشکور در فضای مجازی مطرح کردم که اینک اهم آن ها را در اینجا می آورم تا از یادها نرود و پی گیری شود انشاء الله. 

در مسیر تحول اشکور 

در تاریخ 15 اردیبشهت 1396 نشستی در قم با شرکت جمعی از فرهیختگان دلسوز اشکور تشکیل شد که در آن برای تحول و توسعۀ اشکور مباحث و گفتگوهای مهم و مفیدی مطرح شد و تصمیم هایی در این باره اتخاذ گردید و اساس شکل گیری تشکلی کارآمد پی ریزی شد. آنچه در پی می آید بازنویسی خلاصه ای از بحثی است که اینجانب در آن جلسه طرح کردم.

برداشتی اجمالی از یونان و فرصت های پیش رو 

در مدت اقامت دو هفته ای در آتن از برخی  دانشگاه ها، کلیساها و اماکن تاریخی این شهر دیدار کردم و با برخی از شخصیت های علمی و دانشگاهی دیدار و گفتگو داشتم. با مطالعاتی که دربارۀ فلسفه و فرهنگ یونان کهن داشتم و براساس آنچه در این سفر به دست آوردم، می توانم بگویم که به نظر می رسد مردم یونان ملتی اصیل و نجیب هستند و با مردم ایران اشتراکات تاریخی و فرهنگی بسیاری دارند و می توانند روابط نزدیک تری داشته باشند که به سود هر دو ملت باشد. علاوه بر این، نکاتی در این سفر توجهم را جلب کرد:  

این گفتگو در آتن در روز جمعه دوم تیر 1396 برابر با 23 جون 2017 در آتن بین اینجانب و پروفسور پاولس کاووراس استاد دانشگاه آتن برگزار شد.

 پروفسور پاولس کاووراس: من در دانشگاه آتن در حوزه های آنتروپولوژی و موسیقی کار می کنم و به تصوف هم بسیار علاقمندم، بویژه رومی (مولوی) برای من بسیار جذاب است. فکر می کنم بین تصوف و موسیقی ارتباطی قوی هست. البته منظورم موسیقی متعالی است که از "دل" برمی خیزد، نه موسیقی که ریشه در "نفس" دارد.
فنائی اشکوری: همینطور است. این نکته بر می گردد به رابطۀ عرفان و زیبایی. عرفان جهان را جلوه ای از جمال جمیل مطلق می بیند. آن لیلا است که این همه مجنون را سرگشتۀ خود کرده است. از نگاه عرفانی عالم سراسر زیبایی است. چون عالم عکس زیبای مطلق است، محال است در آن زشتی دیده شود. زشتی از کجا بیاید، درحالیکه عالم چیزی جز عکس رخ دلدار نیست؟ و زیباترین جلوۀ خدا انسان است. در قرآن آمده است که «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم»، ما انسان را در بهترین ساختار آفریدیم. البته انسان می تواند با اختیار خودش چهره اش را مخدوش و زشت کند و این کاری است که متأسفانه بسیاری از ما با خودمان می کنیم. اصولا هر چیزی در جای خودش نیکوست. اگر چیزی را در غیر جایش بگذاریم، هارمونی مختل می شود و زشتی پدید می آید....

"عید" از ریشه عود به معنای بازگشت است. "فطر" که با فطرت‏ هم ریشه است، در یک کاربرد به معنای خلقت و سرشت است. به این اعتبار عید فطر به معنای بازگشت به فطرت و سرشت است که همان فطرت توحیدی است. بازگشت به خویشتن اصیل و حقیقی همان بازگشت به خدا است، چرا که "من عرف نفسه عرف ربه." پس می توان گفت: "من عاد الی حقیقة نفسه عاد الی لله."

در کاربرد دیگر "فطر" به معنای گشودن و باز شدن چیزی است، چنانکه در قرآن کریم آمده است: «إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ»؛ هنگامی که آسمان شکافته شود؛ چنانکه "افطار" به معنای گشودن روزه است. بنا بر این،  عید فطر  یعنی عید گشودن روزه که همان پایان روزه است. با توجه به زمان عید فطر این معنای دوم با عید فطر مناسب تر است، به خصوص اگر آن را با عید قربان مقایسه کنیم، که جشن قربانی کردن است؛ قربانی حیوان که نماد قربانی نفس است. گرچه دو معنا قابل جمعند و بین آنها منافاتی نیست. این روز عید است، چون مؤمنان توانسته اند با موفقیت وظیفۀ خود در ماه مبارک رمضان را انجام دهند. در واقع عید فطر، روز جشن عبادت و بندگی است...

محمد فنایی اشکوری در گفت‌وگو با فارس:مشکل امروز جهان، نامشروع بودن توامان هدف و وسیله است. خبرگزاری فارس: مشکل امروز جهان، نامشروع بودن توامان هدف و وسیله است.
استاد فلسفه تطبیقی مؤسسه امام خمینی(ره) با نقد دیدگاه‌هایی که معتقدند هدف وسیله را توجیه می‌کند، گفت: مشکل امروز جهان این نیست که گروهی معتقد به این هستند که هدف وسیله را توجیه می‌کند، بلکه مشکل این است که هم هدف و هم وسیله نامشروع است.
به گزارش خبرنگار فارس، دکتر محمد فنائی اشکوری، استاد فلسفه تطبیقی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در پاسخ به این سؤال که آیا هدف وسیله را توجیه می کند؟، گفت: یکی از کسانی که در فلسفۀ سیاسی قائل است که هدف وسیله را توجیه می کند، نیکولا ماکیاولی (Niccolò Machiavelli) است که در نیمه اول قرن شانزدهم در ایتالیا زندگی می کرد. او بر آن بود که هدف سیاست، رسیدن به قدرت است و برای رسیدن به قدرت و حفظ آن هرکاری مجاز است. وی صریحا می گفت حاکم باید برای حفظ قدرتش از هر  وسیله ای مثل دروغ و فریب و خشونت و کشتار و تقلب و ترور و هر راه غیراخلاقی و غیردینی دیگر می تواند استفاده کند. به نظر او حفظ حکومت بدون شرارت ممکن نیست و شهریار یا حاکم باید درندگی شیر و فریبندگی روباه را داشته باشد. پس از ماکیاول این جمله معروف شد که هدف وسیله را توجیه می کند. (End justifies means)